Wybrane aspekty prawne macierzyństwa zastępczego

Abstrakt

Mimo dziesięcioleci głośnych debat nad moralną i prawną dopuszczalnością macierzyństwa zastępczego, pozostaje ono praktyką kontrowersyjną, której regulacje krajowe cechuje znaczna dywersyfikacja. Niniejszy artykuł ma na celu omówienie problematyki surogacji przez pryzmat istniejących rozwiązań legislacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem prawa polskiego. Istotą macierzyństwa zastępczego jest zobowiązanie się przez surogatkę do zajścia w ciążę i urodzenia dziecka, a następnie przekazania go tzw. rodzicom intencyjnym. Wśród krytyczek macierzyństwa zastępczego wysuwane są argumenty dotyczące przymusu ekonomicznego jako głównego motywu działań surogatek, zagrożenia wyzysku oraz nadużyć czy komercjalizacji zarówno kobiecego ciała, jak i będących efektem umów surogacyjnych dzieci. W środowiskach pro-surogacyjnych podkreślane są z kolei altruistyczne motywy matek zastępczych, wpływ surogacji na sprawiedliwość reprodukcyjną, w tym wśród społeczności queer, jak i postulat patrzenia na macierzyństwo zastępcze przez pryzmat więzi łączących zainteresowane strony.

Uwzględniając przedstawione stanowiska, obecnie wyróżnić można trzy podstawowe rodzaje rozwiązań prawnych przyjętych wobec surogacji: dopuszczalność zarówno surogacji altruistycznej, jak i komercyjnej (np. Ukraina), zakaz surogacji komercyjnej przy jednoczesnej dopuszczalności surogacji altruistycznej (np. Wielka Brytania i Izrael), oraz całkowity zakaz wszelkich form macierzyństwa zastępczego (np. Niemcy). Polska pozostaje jednym z krajów, w których nie zostały dotychczas wprowadzone jakiekolwiek rozwiązania w zakresie surogacji. Tego rodzaju brak regulacji ocenić należy negatywnie, jako stwarzający zagrożenie dla wszystkich aktorów zaangażowanych w proces surogacyjny, w tym dla dzieci urodzonych w wyniku macierzyństwa zastępczego. Tworząc rzeczone rozwiązania, wziąć należy pod uwagę zarówno doświadczenia państw, w których obecne są różnorodne regulacje macierzyństwa zastępczego, jak i kontekst transnarodowy. Ustawodawca powinien uwzględnić również kompleksowy charakter macierzyństwa zastępczego oraz konieczność stworzenia rozwiązania zniuansowanego, które łączyć będzie zagadnienie przymusu społeczno-ekonomicznego i ochronę matek zastępczych z doświadczeniami samych surogatek, w tym z uznaniem ich sprawczości.