O tym jak ustawodawca ujmuje bliskie relacje w polskim prawie medycznym

Abstrakt

Jednostki pozostają w rozmaitych relacjach w ciągu swojego życia, niektórym z nich nadają szczególną wartość nazywając je bliskimi. To co stanowi bliskość w indywidualnym doświadczeniu, trudno ująć w jednolity schemat - decydujące znaczenie ma tutaj osobiste odczucie więzi powstałych w określonych relacjach. Pozostawanie w pozytywnych bliskich relacjach może istotnie wpływać na jakość życia jednostek, poziom odczuwanego szczęścia oraz stan zdrowia. Z drugiej strony, bliskie osoby mogą wpływać na decyzje podejmowane przez pacjenta – przekonując go w dobrych intencjach ale również manipulować nim i zmuszać do określonego zachowania. W sytuacji gdy jednostka staje się pacjentem, (co do zasady) nadal pozostaje w tych relacjach. Relacyjna bliskość, co do zasady, uruchamia w jednostkach potrzebę otaczania swoich bliskich troską i wsparciem, ale również obustronną potrzebę obecności i informacji o stanie zdrowia pacjenta. Nierzadko zachowanie granic pomiędzy troską a ingerencyjnością pacjentów nie będzie zadaniem łatwym dla personelu medycznego. Jednostki najlepiej wiedzą, kto jest dla nich bliskim i kogo potrzebują stając się pacjentem. Nie zawsze jednak, jest to takie proste – pacjent może być nieprzytomny lub może być z nim utrudniony kontakt. Wówczas do informacji o stanie zdrowia pacjenta zostaje uprawniony bardzo szeroki katalog osób bliskich, uznanych za takie przez ustawodawcę (np. dziadkowie małżonka, małżonkowie wnuków, teściowie). Ustawodawca nadał bowiem bliskości swoiste znaczenie m.in. w ramach definicji legalnej „osoby bliskiej” w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta oraz w innych aktach prawnych z zakresu prawa medycznego. Co interesujące, na gruncie innych europejskich ustawodawstw nie są stosowane definicje legalne „osoby bliskiej” czy „rodziny” na potrzeby aktów prawnych z zakresu prawa medycznego (np. Hiszpania, Czechy, Niemcy). Katalog osób bliskich wyróżniony przez polskiego ustawodawcę wywołuje szereg wątpliwości prawnych i etycznych – ze względu na jego konstrukcję, zakres oraz praktyczną przydatność. Jeżeli bliskość stanowi wartość godną urzeczywistniania w procesie leczenia, to jaka jej wizja ma być przyjmowana – statyczna, tworzona w oderwaniu do kontekstu społecznego, do którego się odnosi czy dynamiczna, pozwalająca ustalać określone relacje z perspektywy faktycznie istniejących relacji? Ustalenie tego, kto jest bliskim pacjenta ma bowiem istotne znaczenie praktyczne – dla pacjenta, poszanowania jego autonomii a także dla personelu medycznego. W artykule podjęto krytyczną refleksję nad znaczeniem bliskości w prawie medycznym, w tym szczególności nad tym, kto jest uznawany za bliskiego oraz jakie uprawnienia przysługują z tytuł bliskości. Należy bowiem rozważyć, czy definiowanie bliskości jest potrzebne na gruncie prawa medycznego oraz czy takie normatywne ujęcie bliskości przekłada się na efektywne wspieranie pacjenta oraz osób rzeczywiści mu bliskich.