Kontraktowe i pozakontraktowe elementy opieki medycznej w ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego

Abstrakt

Opracowanie ma na celu naświetlenie różnic między reżimami odpowiedzialności kontraktowym i deliktowym oraz ich praktycznych konsekwencji dla stron oraz analizę powiązania ustawodawstwa medycznego z zawartymi w kodeksach prawa cywilnego unormowaniami ogólnymi. Teza brzmi, że to powiązanie ma kluczowe znaczenie dla określenia pozycji pacjenta i podmiotu medycznego, zaś samodzielność niektórych regulacji szczególnych istotnie modyfikuje treść obowiązków powstałych bądź wskutek oddania się pacjenta pod opiekę, bądź dopiero w rezultacie wyrządzenia mu szkody podlegającej obowiązkowi naprawienia. Artykuł analizuje charakter prawny stosunku opieki medycznej, jego nawiązanie, prawa i obowiązki zaangażowanych podmiotów oraz kwestię bezpośredniego stosowania norm prawa cywilnego, które wzbudza wątpliwości natury systemowej. Podstawową dyrektywę wykładni można streścić tak, że gdy stosunki te unormowane są w sposób autonomiczny i samowystarczalny, stosowanie norm ogólnych nie jest dopuszczalne, bo oznaczałoby zignorowanie ustanowionych priorytetów mających charakter gwarancyjny dla poszanowania praw pacjenta. Najważniejsze prawa pacjenta i obowiązki strony medycznej zostały określone w przepisach zawodowych, a umowa stron może je modyfikować w bardzo ograniczonym zakresie i w taki sposób, by nie zaprzeczało to ich istocie i właściwości opartej na pełnej autonomii decyzyjnej pacjenta w sprawie własnego zdrowia. Z tego względu nieporozumieniem jest nakładanie na pacjenta obowiązków "współdziałania." Między stronami zachodzi formalna równość stron, ale podmiot medyczny nie ma autonomii woli, tylko prawne obowiązki. W ramach powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego pacjentowi zostały nadane uprawnienia obligacyjne wynikające z pactum in favorem tertii między NFZ a podmiotem medycznym, z tym że dotyczą one tylko dostępu do zakontraktowanych świadczeń. Bliższe określenie czynności medycznej, zwłaszcza zabiegowej, wymaga uzgodnienia w oparciu o zebrany wywiad i wyniki badań. Krytyczny przegląd koncepcji umownych i obligacyjnych prowadzi do wniosku, że umowa stron nie stanowi rozwiązania, które zapewniałoby optymalne wyważenie interesów stron. Nie ma podstaw, by dopatrywać się jej w relacji z pacjentem korzystającym z powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego, bo w tym celu trzeba by wyjściowo ustalić zgodny zamiar kontraktowania. Daje się on stwierdzić tylko w przedmiocie świadczeń ponadstandardowych, bo tam strona medyczna oferuje nabycie konkretnego dobra, a pacjent świadomie decyduje się ponieść jego koszt. Jest to umowa akcesoryjna w stosunku do świadczenia objętego ubezpieczeniem. W jej granicach możliwe jest również pośrednie zapewnienie określonego efektu terapii, zwłaszcza że staranność niektórych czynności, zwłaszcza protetycznych, ocenia się przez pryzmat osiąganego rezultatu. Hipotetyczna odpowiedzialność obiektywna lekarza za wady użytego wyrobu medycznego jest zaś niesłuszna, bo niewspółmierna. Doszukiwanie się umowy tam, gdzie nie było zamiaru jej zawarcia, stanowi w świetle podanych argumentów wysiłek jałowy i niepotrzebny z punktu widzenia ochrony interesów stron. Z perspektywy prawa materialnego sytuacja pacjenta jako strony umowy nie jest w żaden sposób lepsza, niż pozycja beneficjenta umowy na korzyść trzeciego. Specyfika faktyczna i prawna relacji między pacjentem a podmiotami leczniczymi pozwala na wniosek, iż jest to stosunek o charakterze opiekuńczym.