Słowa kluczowe
prawo do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego
antykoncepcja
Jak cytować
Abstrakt
Według raportów Forum Parlamentu Europejskiego ds. Praw Seksualnych i Reprodukcyjnych w Polsce od lat notuje się najgorszy dostęp do antykoncepcji wśród krajów europejskich. Możliwość wyboru bezpiecznych, efektywnych i przystępnych cenowo metod planowania rodziny oraz dostęp do pełnej informacji dotyczącej wszystkich metod stanowi jeden z aspektów praw reprodukcyjnych, które uznaje się za integralny element praw człowieka. Jako że większość środków antykoncepcyjnych przeznaczona jest do użytku przez kobiety, wszelkie ograniczenia w dostępności do nich można zakwalifikować jako formę dyskryminacji ze względu na płeć. Celem niniejszego artykułu jest stwierdzenie, czy obowiązujące w polskim systemie prawnym przepisy zapewniają rzeczywisty i zgodny ze standardami międzynarodowymi dostęp do antykoncepcji. Analizie poddano następujące metody antykoncepcji: awaryjną, chemiczną, mechaniczną, hormonalną, długoterminową oraz trwałą. Dodatkowo, omówiono kwestie mające wpływ na dostęp do antykoncepcji, takie jak klauzula sumienia, edukacja seksualna oraz brak niezależności małoletnich kobiet w podejmowaniu decyzji o metodach antykoncepcji, z wyłączeniem mechanicznej i chemicznej.
Bibliografia
Belker A.M., Thomas A.J., Fuchs E.F., Konnak J.W., Sharlip I.D., Results of 1,469 Microsurgical Vasectomy Reversals by the Vasovasostomy Study Group, „The Journal of Urology” t. 145, nr 3, Linthicum 1991, s. 505-511.
Berro Pizzarossa L., Perehudoff K.S., Mapping Constitutional Commitments on Sexual and Reproductive Health and Rights. A Global Survey, [w:] Bielefeldt H., Schmidhuber M., Frewer A. (red.), Healthcare as a Human Rights Issue. Normative Profile, Conflicts and Implementation, Bielefeld 2017, s. 321-346.
Bień-Kacała A., Nieliberalny sąd konstytucyjny w Polsce na przykładzie wyroku Trybunału Konstytucyjnego w sprawie aborcyjnej, sygn. akt K 1/20, [w:] „Przegląd Prawa Konstytucyjnego” 2022, t. 69, nr 5. s. 15-27.
Cook R.J., International Human Rights and Women's Reproductive Health, [w:] „Studies in Family Planning” t. 24, nr 2, New York 1993 s. 73-86.
Department of Economic and Social Affairs, Demographic Yearbook. 72nd issue, New York 2022, https://unstats.un.org/unsd/demographic-social/products/dyb/dybsets/2021.pdf (dostęp 31.10.2023 r.), s. 261.
Dębski R., Antykoncepcja – metody zapobiegania niepożądanej ciąży. Część II. Medyczne (nienaturalne) metody zapobiegania niepożądanej ciąży, [w:] „Ginekologia Polska” nr 78, Gdańsk 2007, s. 834-841.
Dec-Pietrowska J., Walendzik-Ostrowska A., Wokół problematyki edukacji seksualnej w Polsce, [w:] „Wychowanie w Rodzinie” t. XXIII, nr 2, Wrocław 2020, s. 229-242.
Dobrowolska K., Prawa reprodukcyjne i seksualne w ONZ i ich doktrynalne uwarunkowania, [w:] „Zeszyty Prawnicze” 2016, nr 16/2, s. 163-181.
Dora M., Lepiej nie mówić. O edukacji seksualnej w Polsce, [w:] „Przegląd Pedagogiczny” nr 2, Bydgoszcz 2013, s. 101-107.
Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, 20 lat tzw. ustawy antyaborcyjnej w Polsce. Raport 2013, Warszawa 2013.
Forum Parlamentu Europejskiego ds. Praw Seksualnych i Reprodukcyjnych, Contraception Policy Atlas 2020, https://www.epfweb.org/sites/default/files/2020-11/CCeptionInfoA3_EN%202020%20NOV2.pdf (dostęp 6.03.2024 r.).
Forum Parlamentu Europejskiego ds. Praw Seksualnych i Reprodukcyjnych, Contraception Policy Atlas 2024, https://www.epfweb.org/sites/default/files/2024-02/CCInfoEU_A3_EN_2024_FEB12_0.pdf (dostęp 6.03.2024 r.).
Forum Parlamentu Europejskiego ds. Praw Seksualnych i Reprodukcyjnych, Contraception Policy Atlas 2023, https://www.epfweb.org/sites/default/files/2023-02/Contraception_Policy_Atlas_Europe2023.pdf (dostęp 6.03.2024 r.).
Forum Parlamentu Europejskiego ds. Praw Seksualnych i Reprodukcyjnych, Contraception Policy Atlas 2022, https://www.epfweb.org/sites/default/files/2023-02/EPF%20Contraception%20Policy%20Atlas%20Europe%202022.pdf (dostęp 6.03.2024 r.).
Forum Parlamentu Europejskiego ds. Praw Seksualnych i Reprodukcyjnych, Contraception Policy Atlas 2019, https://www.epfweb.org/sites/default/files/2020-05/map_cci-english_english_v9-web.pdf (dostęp 6.03.2024 r.).
Freeman M.A., Chinkin C., Rudolf B., The UN Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women. A Commentary, Oxford 2012.
Fundacja na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Wkładki antykoncepcyjne na NFZ w województwie mazowieckim (baza placówek), https://federa.org.pl/wkladki-mazowieckie/ (dostęp 10.01.2023 r.).
Fundacja na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Wkładki antykoncepcyjne na NFZ w województwie podkarpackim (baza placówek), https://federa.org.pl/wkladki-na-nfz-podkarpackie/ (dostęp 24.05.2023 r.).
Fundacja na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Wkładki antykoncepcyjne na NFZ w województwie podlaskim, https://federa.org.pl/wkladki-na-nfz-podlaskie/ (dostęp 11.07.2023 r.).
Fundacja na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Wkładki antykoncepcyjne na NFZ w województwie pomorskim (baza placówek), https://federa.org.pl/wkladki-na-nfz-pomorskie/ (dostęp 29.03.2023 r.).
Gliszczyńska-Grabias A., Sadurski W., The Judgment That Wasn’t (But Which Nearly Brought Poland to a Standstill): ‘Judgment’ of the Polish Constitutional Tribunal of 22 October 2020, K 1/20, [w:] „European Constitutional Law Review” 2021, t. 17, nr 1. s. 130-153.
Grabowska-Moroz B., Łakomiec K., (Nie)dopuszczalność aborcji. Glosa do wyroku TK z dnia 22 października 2020 r., K 1/20, „Państwo i Prawo” 2021, nr 8, s. 251-259.
Grupa Ponton, WdŻ na dwóję. Badanie na temat zajęć Wychowanie do życia w rodzinie, Warszawa 2023.
Holocher J., Dobrowolna sterylizacja. Uwagi de lege lata, [w:] „Studia prawnicze” z. 1, Warszawa 2015, s. 57-79.
Jasińska E., Kontrowersje dotyczące klauzuli sumienia w kontekście przerywania ciąży – studium przypadku, [w:] „Problemy Współczesnej Kryminalistyki” nr 25, Warszawa 2023, s. 59-73.
Karnat J., komentarz do art. 156, [w:] Kodeks karny. Art. 1-316. Komentarz, Gadecki B. (red.), Warszawa 2023, Legalis, teza 16.
Kędziora K., Prawa reprodukcyjne a dyskryminacja kobiet. Polska ustawa antyaborcyjna w świetle standardów prawa międzynarodowego, Warszawa 2016.
Kowalewska-Łaguna M., Dobrowolna sterylizacja w prawie polskim na tle prawnoporównawczym, [w:] „Państwo i Prawo” z. 1, Warszawa 2014, s. 20-37.
Kubicki L., Sumienie lekarza jako kategoria prawna, [w:] „Prawo i Medycyna” nr 4, Warszawa 1999, s. 5-13.
Naczelna Izba Lekarska w Warszawie, Zestawienie liczbowe lekarzy i lekarzy dentystów wg dziedziny i stopnia specjalizacji z uwzględnieniem podziału na lekarzy wykonujących i nie wykonujących zawodu, https://nil.org.pl/uploaded_files/1684479715_za-kwiecien-2023-zestawienie-nr-04.pdf (dostęp 30.04.2023 r.)
Nowicka W., Ustawa antyaborcyjna w Polsce. Stan prawny i rzeczywisty, [w:] Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Prawa reprodukcyjne w Polsce. Skutki ustawy antyaborcyjnej. Raport - wrzesień 2007, Warszawa 2007, s. 19-54.
Odpowiedź Ministra Zdrowia na pismo z dnia 25 września 2017 r., znak VII.5002.3.2017.AMB, https://bip.brpo.gov.pl/sites/default/files/Odpowiedź%20Ministra%20Zdrowia%20ws.%20%20klauzuli%20sumienia%20farmaceutów.pdf (dostęp 18.10.2017 r.).
Piotrowski R., Nowa regulacja przerywania ciąży w świetle Konstytucji, „Państwo i Prawo” 2021, nr 8, s. 62-80.
Press Unit of European Court of Human Rights, Factsheet – Reproductive rights, https://www.echr.coe.int/documents/fs_reproductive_eng.pdf (dostęp 6.03.2024 r.).
Raczyński O., Klauzula sumienia – gwarancja wolności sumienia przy wykonywaniu zawodu lekarza czy ograniczenie dostępu do świadczeń zdrowotnych? [w:] „Internetowy Przegląd Prawniczy TBSP UJ” nr 32, Kraków 2017, s. 173-189.
Rekomendacje Grupy Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologów i Położników dotyczące badania ginekologicznego i leczenia osoby małoletniej (stan na 1.01.2020 r.), [w:] „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2019, t. 4, nr 4, s. 164-167.
Snarski R., Dopuszczalność dobrowolnej sterylizacji – uwagi na tle prawnoporównawczym, [w:] „Przegląd Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego” nr 2, Warszawa 2015, s. 342-354.
Stanowisko Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego. Pierwsza wizyta osoby małoletniej u lekarza ginekologa, [w:] „Ginekologia i Perinatologia Praktyczna” 2016, t. 1, nr 2, s. 83-85.
Szumiło-Kulczycka D., Kozub-Ciembroniewicz K., Konsekwencje uchybień w obsadzie TK (uwagi na tle orzeczenia w sprawie K 1/20), [w:] „Państwo i Prawo” 2021, nr 8, s. 81-100.
Tarapata S., Zontek W., Prawnokarne skutki wyroku TK z 22.10.2020 r., K 1/20 (zagadnienia wybrane), „Państwo i Prawo” 2021, nr 8, s. 211-225.
Wąsek A., Czy Dobrowolna sterylizacja jest przestępstwem?, [w:] „Państwo i Prawo” nr 8, Warszawa 1988, s. 87-98.
World Health Organisation, Mechanisms of action and effectiveness of contraceptive methods, https://cdn.who.int/media/docs/default-source/reproductive-health/contraception-family-planning/mechanisms-of-action-and-effectiveness-of-contraception-methods.pdf?sfvrsn=e39a69c2_1 (dostęp 6.03.2024 r.).
Zatyka E., Klauzula sumienia jako okoliczność modyfikująca zakres lekarskiego obowiązku udzielenia pomocy (uwagi na tle art. 39 ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty), [w:] „Biuletyn Kryminologiczny” nr 13, Warszawa 2004, s. 7-28.
Zespół Doradców ds. kontroli konstytucyjności prawa przy Marszałku Senatu X kadencji, Ekspertyza prawna w przedmiocie oceny prawnej orzeczenia TK z 22 października 2020 r. sygn. K 1/20).
Zielińska E., Antykoncepcja, [w:] Boratyńska M., Konieczniak P., Zielińska E. (red.), System Prawa Medycznego, Tom II, Część 2. Regulacja prawna czynności medycznych, Warszawa 2019, s. 174-215.
Zielińska E., Klauzula sumienia, [w:] „Prawo i Medycyna” nr 13, Warszawa 2003, s. 25-35.
Zielińska E., Przegląd polskich regulacji prawnych w zakresie praw reprodukcyjnych, [w:] Federacja na rzecz Kobiet i Planowania Rodziny, Prawa reprodukcyjne w Polsce. Skutki ustawy antyaborcyjnej. Raport - wrzesień 2007, Warszawa 2007, s. 9-19.
Zoll A., Okoliczności wyłączające bezprawność czynu, Warszawa 1982.
Akty prawne
Dyrektywa 2001/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 6 listopada 2001 r. w sprawie wspólnotowego kodeksu odnoszącego się do produktów leczniczych stosowanych u ludzi (Dz. Urz. UE L z 2001 r. Nr 311, s. 67).
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej (Dz. U. UE z 2007 r. Nr 303, s. 1)
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z 1997 r. Nr 78, poz. 483, z 2001 r. Nr 28, poz. 319, z 2006 r. Nr 200, poz. 1471, z 2009 r., Nr 114, poz. 946).
Konwencja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności sporządzona w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r., zmieniona następnie Protokołami nr 3, 5 i 8 oraz uzupełniona Protokołem nr 2 (Dz. U. z 1993 r. nr 61 poz. 284).
Konwencja o prawach dziecka, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 r. (Dz. U. z 1911 r. nr 120 poz. 526).
Konwencja Rady Europy o zapobieganiu i zwalczaniu przemocy wobec kobiet i przemocy domowej, sporządzona w Stambule dnia 11 maja 2011 r., (Dz. U. z 2015 r. poz. 961).
Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych 18 grudnia 1979 r. (Dz. U. 1982 r. nr 10 poz. 71).
Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. 1977 nr 38 poz. 169).
Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych otwarty do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. 1977 nr 38 poz. 167).
Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 30 sierpnia 2023 r. w sprawie wykazu refundowanych leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych na 1 września 2023 r.
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka – rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ 217 A (III) przyjęta i proklamowana w dniu 10 grudnia 1948 r.
Rezolucja Parlamentu Europejskiego z dnia 24 czerwca 2021 r. w sprawie sytuacji w zakresie zdrowia seksualnego i reprodukcyjnego oraz praw w tej dziedzinie w UE w kontekście zdrowia kobiet (2020/2215(INI)) (Dz. Urz. UE C z 2022 3. Nr 81, s. 43).
Rozporządzenie (WE) nr 726/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. ustanawiające unijne procedury wydawania pozwoleń dla produktów stosowanych u ludzi i do celów weterynaryjnych i nadzór nad nimi oraz ustanawiające Europejską Agencję Leków (Dz.Urz. UE L z 2004 r. Nr 136, s. 1).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 sierpnia 1999 r. w sprawie sposobu nauczania szkolnego oraz zakresu treści dotyczących wiedzy o życiu seksualnym człowieka, o zasadach świadomego i odpowiedzialnego rodzicielstwa, o wartości rodziny, życia w fazie prenatalnej oraz metodach i środkach świadomej prokreacji zawartych w podstawie programowej kształcenia ogólnego (t.j. Dz. U. z 2014 r. poz. 395; zm.: Dz. U. z 2017 r. poz. 1117).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 6 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz. 357).
Ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 826, 1733).
Ustawa z dnia 13.01.2023 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2023 r. poz. 289, 535).
Ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 991, 1675).
Ustawa z dnia 15 lipca 2011 r. o zawodach pielęgniarki i położnej (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2702, 2705, z 2023 r. poz. 185, 1234).
Ustawa z dnia 19 kwietnia 1991 r. o izbach aptekarskich (Dz. U. z 2021 r. poz. 1850).
Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 o zawodach lekarza i lekarza dentysty (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1516, 1617, 1831).
Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 1138, 1726, 1855, 2339, 2600, z 2023 r. poz. 289, 403, 818, 852, 1234, 1834).
Ustawa z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1545, 1675, 1692, 1972).
Ustawa z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 2301, z 2023 r. poz. 605, 650, 1859, 1938).
Ustawa z dnia 7 stycznia 1993 r. o planowaniu rodziny, ochronie płodu ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerywania ciąży (tj. Dz. U. z 2022 r. poz. 1575).
Orzeczenia
Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 3 lipca 2019 r., I CSK 45/19
Sprawa K.L. przeciwko Peru, orzeczenie Komitetu z 24 października 2005 r.
Sprawa L.M.R. przeciwko Argentynie, orzeczenie Komitetu z 28 kwietnia 2011 r.
Postanowienie ETPC z 2 października 2001 r., Pichon i Sajous przeciwko Francji, skarga nr 49853/99.
Wyrok ETPC z 26 maja 2011 r., R.R. przeciwko Polsce, skarga nr 27617/04.
Wyrok ETPC z 7 grudnia 1976 r., Kjeldsen i in. przeciwko Danii, skargi nr 5095/71, 5920/72.
Wyrok ETPC z 7 maja 2021 r., Xero Flor przeciwko Polsce, skarga nr 4907/18.
Wyrok ETPC z 7 marca 2006 r., Evans przeciwko Wielkiej Brytanii, skarga nr 6339/05.
Wyrok Sądu Okręgowego – IV Wydział Karny Odwoławczy w Poznaniu z dnia 6.11.2014 r., sygn. IV Ka 452/14.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 22 października 2020 r. (sygn. akt K 1/20).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 maja 1997 r. (sygn. K 26/96).
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 7 października 2015 r. (sygn. akt K 12/14).
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Prawa autorskie (c) 2024 Weronika Rosa