Sukces litygacji strategicznej na rzecz ochrony praw reprodukcyjnych, triumf konstytucjonalizmu czy „ucieczka w formalizm”? Komentarz do wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 14 grudnia 2023 r., nr 27617/04 ws. M.L. przeciwko Polsce.

Abstrakt

Wyrok z dnia 14 grudnia 2023 r., w którym ETPCz stwierdził bezprawność ingerencji w życie prywatne skarżącej, spowodowane zaostrzeniem regulacji dotyczących przerywania ciąży na skutek wyroku nieprawidłowo obsadzonego sądu konstytucyjnego jest pierwszym efektem fali skarg, które po uchyleniu przez TK tzw. przesłanki embriopatologicznej do przerywania ciąży, wpłynęły do Trybunału. Nie należy bagatelizować przemożnego, pozytywnego wpływu, jaki może ono potencjalnie wywrzeć na sytuację polskich kobiet. Z jednej strony otwiera bowiem bezpośrednim ofiarom rozstrzygnięcia z 22 października 2020 r. drogę do dochodzenia roszczeń finansowych w Strasburgu. Ponadto zobowiązuje sądy powszechne do odmowy uwzględniania przy rozstrzyganiu wadliwych wyroków TK. Wreszcie, wynikający z niego obowiązek wykonania wyroku ETPCz może stanowić impuls do ustawowej liberalizacji obowiązującego w Polsce prawa aborcyjnego. Uzasadniając swoją decyzję w przedmiocie naruszenia art. 8 EKPCz, organ skupił się jednak na zagadnieniach dalekich od istoty problematyki praw reprodukcyjnych. W tym zakresie naturalne jest uczucie niedosytu wywołane faktem, że Trybunał nie wykorzystał sposobności, by po latach milczenia zaktualizować swoje stanowisko w przedmiocie marginesu swobody państw członkowskich w zakresie sposobu prawnej reglamentacji aborcji. Silne zogniskowanie narracji na zagadnieniach z zakresu prawa konstytucyjnego sprawia wszakże, że wyrok ws. M.L., raczej niż w kontekście rozstrzygnięć ETPCz w przedmiocie aborcji, powinno się odczytywać jako rozwinięcie linii orzeczniczej skoncentrowanej wokół skutków nieprawidłowości w procesie obsadzenia organów sądowych. Rozczarowujące – choć z innych powodów – jest również oddalenie przez Trybunał skargi Pani M.L. w części, w jakiej postawiła zarzut naruszenia przez Polskę zakazu tortur i nieludzkiego lub poniżającego traktowania. Rozstrzygnięcie w tym przedmiocie nie zostało wszakże poprzedzone drobiazgową analizą okoliczności sprawy, która pozwoliłaby stwierdzić, czy rzeczywiście został osiągnięty „minimalny poziom dolegliwości”, a tym samym nie może zostać uznane za uzasadnione.